نقاشی، هنری دیرینه و گسترده با زبانی گویا و منحصر به فرد است که از دیرباز برای بیان احساسات، ایده ها و خلق تصاویر بدیع توسط هنرمندان به کار گرفته شده است. در طول تاریخ، تنوع و تکامل سبک های نقاشی، نشان دهنده سیر تحولات فکری، اجتماعی و فرهنگی بشر بوده است. هر سبک، دریچه ای نوین به سوی دنیای درون هنرمند و بازتابی از نگاه او به جهان پیرامونش را می گشاید. در این مقاله آموزشگاه فن و کار به بررسی برخی از برجسته ترین سبک های نقاشی در تاریخ هنر از گذشته تا به امروز می پردازیم؛ پس با ما همراه باشید.
دسته بندی سبک های نقاشی جهان
شکی نیست که تقسیم بندی کردن سبک های نقاشی بر اساس معیارهای مختلفی انجام می شود که هر کدام به بررسی جنبه ای خاص از نقاشی می پردازند. در ادامه به بعضی از رایج ترین معیارهای دسته بندی و نمونه هایی از سبک های مربوط به هر دسته اشاره می کنیم:
- با توجه به رویکرد به واقعیت شامل ژانر نقاشی رئالیسم، امپرسیونیسم، اکسپرسیونیسم، سورئالیسم، آبستره و …
- بر اساس دوره زمانی مانند سبک نقاشی رنسانس، باروک، روکوکو، مدرن، معاصر و …
- بر مبنای تکنیک هنرمند و ابزارهای مورد استفاده مثل ژانر نقاشی آبرنگ، گواش، مداد رنگی، سیاه قلم، رنگ روغن، دیجیتال و …
- با تمرکز بر موضوع از قبیل سبک نقاشی پرتره (طراحی چهره)، مناظر، مذهبی، تاریخی، حیوانات (حیات وحش) و …
- با در نظر گرفتن جنبش های هنری نظیر ژانر نقاشی کوبیسم، دادائیسم، فوتوریسم، پاپ آرت، مینیمالیسم و …
در بخش بعدی در مورد ویژگی ها و کاربردهای هر یک از سبک هایی که در بالا به آن ها اشاره شد، توضیحات مختصری ارائه خواهیم کرد تا شما علاقه مندان محترم بتوانید با اطلاعات کافی نسبت به انتخاب سبک مورد علاقه خود در نقاشی و جدی تر پیگیری کردن آن اقدام نمایید.
سبک های نقاشی با توجه به رویکرد به واقعیت
رویکرد به واقعیت در نقاشی، طیف وسیعی از دیدگاه ها و شیوه ها را در بر می گیرد که از بازنمایی دقیق دنیای واقعی تا تفسیری انتزاعی و ذهنی از آن را شامل می شود. در این سیر تحول، هنرمندان از تکنیک ها و سبک های مختلفی برای بیان برداشت خود از واقعیت استفاده می کنند.
- رئالیسم: تلاشی برای بازنمایی دقیق و بی طرفانه دنیای واقعی است. هنرمندان رئالیست، با ظرافتی مثال زدنی، جزئیات را به تصویر می کشند و نور و سایه را به گونه ای به کار می گیرند که حس عمیق بودن و واقعیت را القا کند. ژانر نقاشی رئالیسم در قرن نوزدهم میلادی به اوج خود رسید و نقاشانی چون گوستاو کوربه و ایوان ایلیچ رپین از پیشگامان آن بودند.
- امپرسیونیسم: در تقابل با رئالیسم، به دنبال ثبت لحظه ای و گذرا از واقعیت بود. امپرسیونیست ها با استفاده از قلم موهای ظریف و رنگ های روشن، نور و حرکت را به شکلی خلاقانه به تصویر می کشیدند. کلود مونه و ادگار دگا از مشهورترین نقاشان این سبک هستند که باغ هنرمند در ژیورنی و رقصندگان از آثار برجسته آن ها به حساب می آیند.
- اکسپرسیونیسم: نه به دنبال بازنمایی واقعیت، بلکه به دنبال بیان احساسات و تجربیات درونی هنرمند بود. اغراق در فرم ها، رنگ های تند و خشن و خطوط پویا، از ویژگی های بارز این سبک است. ادوارد مونک با جیغ و ونسان و گوگ با شب پرستاره از مشهورترین هنرمندان اکسپرسیونیست هستند.
- سورئالیسم: دنیای رویاها و ناخودآگاه را به تصویر می کشد و ترکیب عناصر غیرواقعی و تناقض آمیز، فضایی وهم آلود و رمزآلود را خلق می کند. سالوادور دالی با تداوم حافظه و رنه ماگریت با پسر انسان از برجسته ترین نقاشان سورئالیست محسوب می شوند.
- آبستره: از واقعیت ملموس فاصله می گیرد و به دنیای انتزاع و مفاهیم ذهنی رهسپار می شود. خطوط، رنگ ها و فرم ها، بدون وابستگی به دنیای واقعی، بیانگر احساسات و ایده های هنرمند هستند. واسیلی کاندینسکی و پیت موندریان از پیشگامان این سبک به شمار می آیند.
ژانرهای نقاشی بر اساس دوره زمانی
هنر نقاشی در طول تاریخ، تحولات و دگرگونی های بسیاری را تجربه کرده است. به عبارت دیگر؛ هر دوره زمانی، با ظهور سبک ها و ژانرهای جدید نقاشی، ویژگی ها و خصوصیات منحصر به فرد خود را به نمایش می گذارد. برخی از مهم ترین ژانرهای نقاشی بر اساس دوره زمانی آن ها شامل موارد زیر می شود:
- رنسانس (قرن 14 تا 16): با الهام از هنر یونان و روم باستان، بر انسان محوری، واقع گرایی و تناسبات دقیق تأکید داشت. نقاشی های این دوره، غالباً با استفاده از تکنیک های پرسپکتیو و نورپردازی، به خلق تصاویری زنده و طبیعی از انسان و طبیعت می پرداختند. از جمله هنرمندان مشهور این دوره می توان به لئوناردو داوینچی، میکل آنژ و رافائل اشاره کرد.
- باروک (قرن 17): در مقابل رنسانس، به دنبال ایجاد فضایی پویا، پرتحرک و عاطفی بود. آثار هنری این دوره، با استفاده از رنگ های تند و تیز، خطوط منحنی و نورپردازی های اغراق آمیز، به خلق تصاویری دراماتیک و پرشور می پرداختند. برخی از هنرمندان برجسته این دوره کاراواجو، روبنس و رمبراند هستند.
- روکوکو (قرن 18): انعکاسی از تجمل گرایی و ظرافت دربارهای اروپایی بود. نقاشی های این دوره، با استفاده از رنگ های روشن و ملایم، خطوط منحنی و تزئینات ظریف، به خلق تصاویری شاد، لطیف و عاشقانه می پرداختند. فرانسوا بوشه و آنتوان واتو از جمله هنرمندان عالی رتبه این دوره به شمار می آیند.
- مدرن (قرن 19 و 20): با گسست از سنت های گذشته، به دنبال تجربه های جدید و نوآورانه بود. آثار هنری این دوره، با تنوع گسترده ای در سبک ها، از جمله امپرسیونیسم، پست امپرسیونیسم، کوبیسم، اکسپرسیونیسم و انتزاع گرایی، به خلق تصاویری ذهنی، تجریدی و عاطفی می پرداختند. از هنرمندان ماهر و مجرب این دوره می توان کلود مونه، ونسان و گوگ، پابلو پیکاسو و سالوادور دالی را نام برد.
- معاصر (قرن 20 و 21): با ادامه تنوع و نوآوری در نقاشی، به بازتاب مسائل و دغدغه های انسان در دنیای مدرن می پردازد. نقاشی های این دوره، با استفاده از تکنیک ها و مواد متنوع، از جمله نقاشی دیجیتال، چیدمان و ویدئوآرت، به خلق تصاویری بدیع، چالش برانگیز و گاه انتقادی می پردازند. بنا به نظر متخصصان؛ جف کونز، اندی وارهول، ویلیام کنتریج و مارینا آبراموویچ از نقاش های ماهر دوره معاصر هستند.
سبک های نقاشی بر مبنای تکنیک هنرمند و ابزارها
تکنیک و ابزار، نقشی اساسی در شکل گیری زبان بصری هنرمند و بیان مفاهیم و ایده های او ایفا می کنند. به عبارت دیگر؛ هر سبک، با استفاده از تکنیک ها و ابزارهای خاص خود، زیبایی ها و ظرافت های منحصر به فردی را به نمایش می گذارد. برخی از رایج ترین تکنیک ها و تجهیزات مورد استفاده در طراحی و رنگ آمیزی به شرح زیر هستند:
- آبرنگ: با رنگ های لطیف و شفاف خود، حس لطافت و ظرافت را به نقاشی می بخشد. این تکنیک که قدمتی دیرینه دارد، برای خلق نقاشی های منظره، طبیعت بی جان و پرتره به کار می رود و رینولدز، نقاش مشهور انگلیسی، از جمله هنرمندان برجسته این سبک است.
- گواش: با رنگ های مات و پوشش دهنده خود، نقاشی های زنده و پویایی را خلق می کند. این سبک که در قرون وسطی رواج یافت، با هدف کشیدن نقاشی های دیواری، مذهبی و نگارگری مورد استفاده قرار می گیرد و کمال الدین بهزاد، نگارگر مشهور ایرانی، از جمله هنرمندان مهم و مشهور این ژانر به شمار می رود.
- اکریلیک: با بهره گیری از رنگ های متنوعی که معمولا سریع خشک می شوند، نقاشی های مدرن و خلاقانه ای را ایجاد می کند. این تکنیک که در اواسط قرن بیستم ابداع شد، برای نقاشی های انتزاعی، دیواری و مجسمه سازی به کار می رود و جکسون پولاک، نقاش مشهور آمریکایی، از جمله هنرمندان عالی رتبه این ژانر است.
- مداد رنگی: با تنوع رنگی بالا و قابلیت ترکیب رنگ ها، نقاشی های ظریف و دقیق را خلق می کند. این ترفند که در قرن نوزدهم به شدت رواج یافت، به منظور کشیدن نقاشی های طبیعت بی جان، پرتره و نقاشی های علمی استفاده می شود و آلبرشت دورر، نقاش و چاپگر مشهور آلمانی، از جمله هنرمندان مهم این ژانر محسوب می شود.
- سیاه قلم: با استفاده از خطوط ظریف و سایه های دقیق، نقاشی های واقع گرایانه و پرتره های دقیق را به وجود می آورد. این تکنیک که قدمتی طولانی دارد، برای نقاشی های مذهبی، تاریخی و پرتره به کار می رود و لئوناردو داوینچی، نقاش و مجسمه ساز مشهور ایتالیایی، از جمله نقاشان اصلی این سبک است.
- رنگ روغن: با رنگ های غنی و ماندگار خود، نقاشی های زنده و پویایی را خلق می نماید. این سبک که در قرن پانزدهم ابداع شد، برای نقاشی های منظره، پرتره و نقاشی های تاریخی به کار گرفته می شود و ونسان گوگ، نقاش مشهور هلندی، از جمله هنرمندان ماهر این ژانر به شمار می آید.
- پاستل: با رنگ های نرم و مخملی خود، نقاشی های لطیف و شاعرانه ای را به وجود می آورد. این تکنیک که در قرن هجدهم رواج یافت، برای نقاشی های منظره، پرتره و نقاشی های حیوانات استفاده می شود و ادگار دگا، نقاش و مجسمه ساز مشهور فرانسوی، از جمله نقاشان مشهور این سبک محسوب می شود.
- دیجیتال: با امکانات بی حد و مرز خود، نقاشی های خلاقانه و نوآورانه ای را خلق می کند. این تکنیک که در عصر کنونی رواج یافته، برای نقاشی های انتزاعی، فانتزی و طراحی های گرافیکی به کار برده می شود.
ژانرهای نقاشی با تمرکز بر موضوع
یکی دیگر از رایج ترین روش های طبقه بندی ژانرهای نقاشی، تمرکز بر موضوع نقاشی است. در این روش، نقاشی ها بر اساس سوژه ای که به تصویر می کشند، در دسته های مختلفی قرار می گیرند. برخی از ژانرهای مهم نقاشی با در نظر گرفتن موضوع عبارت اند از:
- پرتره: ژانری دیرینه که هدف اصلی آن ثبت چهره انسان ها است. از نقاشی های واقع گرایانه رنسانس تا آثار امپرسیونیستی، پرتره ها دریچه ای به سوی شخصیت، احساسات و هویت سوژه هستند. هنرمندانی چون لئوناردو داوینچی، رامبراند و ونسان وَن گوگ با خلق پرتره های ماندگار، نام خود را در تاریخ هنر ثبت کرده اند.
- مناظر: طبیعت با عظمت و زیبایی خود، همواره منبع الهام هنرمندان بوده است. نقاشی مناظر از دوران غارنشینی تا به امروز، سیر تحولات چشمگیری را پشت سر گذاشته است. از نقاشی های رئالیستی و دقیق قرن نوزدهم تا آثار امپرسیونیستی و انتزاعی، مناظر بازتابی از احساسات و دیدگاه هنرمند نسبت به دنیای پیرامون او هستند. نقاشان مشهوری مانند کلود مونه، جان کنستبل و ونسان وَن گوگ، از جمله پیشگامان این ژانر محسوب می شوند.
- مذهبی: ژانری با قدمت طولانی که به تصویر کشیدن مفاهیم، رویدادها و شخصیت های مذهبی اقدام نموده است. نقاشی های مذهبی در طول تاریخ، نقش مهمی در ترویج باورها و آموزه های دینی داشته اند. از نقاشی های دیواری معابد باستانی تا آثار رنسانس و باروک، این ژانر همواره مورد توجه هنرمندان و پیروان ادیان مختلف بوده است. میکل آنژ، رافائل و جوتو دی بوندونه از جمله هنرمندان پر آوازه این سبک به شمار می آیند.
- تاریخی: ژانری است که به منظور ثبت وقایع و شخصیت های تاریخی مورد استفاده قرار می گیرد. نقاشی های تاریخی، اسناد بصری ارزشمندی هستند که به درک بهتر گذشته و عبرت آموزی از آن کمک می کنند. از نقاشی های روم باستان تا آثار قرن نوزدهم، این ژانر بازتابی از تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جوامع مختلف در طول تاریخ است. ژان اگوست دومینیک انگر، یان ون آیک و واسلی ورشچاگین از جمله هنرمندان نامدار این ژانر هستند.
- حیوان (حیات وحش): ژانری که به تصویر کشیدن حیوانات در زیستگاه های طبیعی یا مصنوعی می پردازد. نقاشی حیوانات از دیرباز مورد توجه هنرمندان بوده است. از نقاشی های غارنشینی تا آثار مدرن، این ژانر به نمایش زیبایی، ظرافت و تنوع دنیای حیوانات می پردازد. جان جیمز اودوبان، چارلز رندون و جورج استابز از جمله هنرمندان برجسته این سبک محسوب می شوند.
سبک های نقاشی با در نظر گرفتن جنبش های هنری
در دنیای پر فراز و نشیب نقاشی، جنبش های هنری متعددی ظهور و بروز یافته اند که هر کدام دریچه ای نو به سوی خلاقیت و بیان بصری گشوده اند. برخی از برجسته ترین جنبش های نقاشی که منجر به خلق سبک های منحصر به فردی در تاریخ هنر شده اند؛ عبارت اند از:
- کوبیسم: زاده اوایل قرن بیستم، با تجزیه فرم ها و اشیاء به اشکال هندسی ساده، انقلابی در دنیای نقاشی پدید آورد. پابلو پیکاسو و ژرژ براک، از پیشگامان این جنبش، با خلق آثاری نظیر دوشیزگان آوینیون و سه نوازنده، درک ما از پرسپکتیو و بازنمایی واقعیت را به چالش کشیدند.
- دادائیسم: به عنوان واکنشی به پوچی و ویرانی جنگ جهانی اول، در سال 1916 در زوریخ پا به عرصه وجود گذاشت. هنرمندان دادائیست، با استفاده از مواد و اشیاء روزمره در آثار خود، به دنبال زدودن مرزهای بین هنر و زندگی بودند. مارسل دوشان با خلق اثر مشهور آبنمای خود، مفهوم هنر حاضر آماده را به دنیای هنر معرفی کرد.
- فوتوریسم: در ایتالیا ظهور کرد و علاقه انسان عصر معاصر به مواردی مانند سرعت، ماشین و دنیای مدرن را به تصویر می کشید. اومبرتو بوچونی، با خلق آثاری نظیر شهر در حال ظهور و فرم های منحنی در فضا، پویایی و حرکت را در نقاشی به اوج خود رساند.
- پاپ آرت: در دهه 1950 در ایالات متحده آمریکا متولد شد و از فرهنگ عامه و تصاویر تجاری الهام می گرفت. اندی وارهول، با خلق آثاری نظیر سوپ کمپبل و پرتره مرلین مونرو، مرزهای بین هنر و دنیای مصرفی را در هم شکست.
- مینیمالیسم: در دهه 1960 به عنوان واکنشی به پیچیدگی و تجرید در هنر مدرن ظهور کرد. هنرمندان مینیمالیست، با استفاده از اشکال هندسی ساده و رنگ های خنثی، به دنبال خلق آثاری ساده و عاری از تزئینات بودند. دونالد جاد، با خلق آثاری نظیر مکعب های بدون عنوان و مجموعه های زنجیره ای، زیبایی شناسی مینیمالیسم را به ارمغان آورد.
در انتها به شما کاربران گرامی پیشنهاد می کنیم برای آشنایی بیشتر با روش طراحی و رنگ آمیزی در سبک های متعددی که در این مقاله به آن ها اشاره کردیم؛ در یک یا چند تا از کلاس های متنوعی که دپارتمان هنر موسسه فن و کار برای علاقه مندان این حوزه در نظر گرفته است؛ از جمله دوره های نقاشی مقدماتی تا پیشرفته ، آموزش سیاه قلم ، آموزش طراحی چهره ، آموزش نقاشی رنگ روغن ، آبرنگ، پاستل، مداد رنگی، گواش، اکریلیک و … شرکت نمایید. با حضور موثر و فعال در این کلاس ها قادر خواهید بود با کسب تجربه های عملی ارزشمند و با بهره برداری از راهنمایی های اساتید مجرب و دلسوز؛ سبک مورد علاقه خود در نقاشی را یافته و به صورت حرفه ای آن را دنبال نمایید.
