اصطلاحات تخصصی سینمایی و تئاتر و تلویزیون

هنرهای نمایشی و به ویژه سینما و تئاتر و تلویزیون، از دیرباز برای خلق آثار خود، از مجموعه ای از المان ها و عناصر بهره می برند. یکی از این عناصر، زبانی تخصصی و اصطلاحاتی خاص است که به کارگردانان، بازیگران، عوامل فنی و در نهایت، به درک عمیق تر مخاطبان از اثر هنری کمک می کند و همواره در دوره های متنوع این حوزه از جمله آموزش کارگردانی ، آموزش گریم سینمایی و … به آنها پرداخته می شود. در این نوشته واژه های پر کاربرد در صحنه های نمایش و پرده های سینما و قاب تلویزیون را بررسی کرده و با برخی از اصطلاحات رایج در این سه حوزه آشنا می شویم؛ پس با ما همراه باشید.

دسته بندی اصطلاحات سینما و تئاتر و تلویزیون

عبارات و واژه هایی که به هنر نمایش مربوط می شوند بسیار متنوع و فراوان هستند و به همین دلیل؛ بررسی کردن آن ها بدون هیچ نظم و دسته بندی کمی دشوار بوده و درک این مبانی را با مشکل مواجه می کند. در ادامه، دسته بندی که ما برای تشریح و تفکیک واژه نامه هنر نمایش در نظر گرفته ایم را برای شما آورده ایم:

• اصطلاحات عام مانند سکانس، پلان، نما، میزانسن، دیالوگ، مونولوگ، آنتراکت، زیرنویس، تیتراژ، کات و …
• واژگان مربوط به مراحل تولید از جمله پیش تولید، تولید، پس تولید و …
• عبارت تخصصی مخصوص نقش ها و وظایف از قبیل کارگردانی، فیلمبرداری، تدوین، بازیگری، نویسندگی، تهیه کنندگی و …
• اصطلاحات مربوط به ژانر اثر مانند کمدی، درام، تراژدی، اکشن، علمی تخیلی، فانتزی، عاشقانه، جنایی، تاریخی، مستند و …

بدون شک؛ این تنها یکی از روش هایی است که به کمک آن می توان واژگان مربوط به هنر و صنعت نمایش را دسته بندی کرد و روش های دیگری نیز وجود دارند. در بخش بعدی به توضیح مختصر هر دسته از اصطلاحات تخصصی سینما و تئاتر و تلویزیون خواهیم پرداخت.

اصطلاحات عام سینما و تئاتر و تلویزیون

اصطلاحات عام در هر سه حوزه سینما، تئاتر و تلویزیون به طور مشترک به کار برده می شوند. این عبارات که در گذر زمان به واژگانی بنیادی و پر کاربرد در این حوزه ها تبدیل شده اند، مفاهیمی اساسی را در ساختار و محتوای آثار نمایشی بیان می کنند. برخی از مهم ترینِ این اصطلاحات عام در هنرهای نمایشی عبارت اند از:

• سکانس: به مجموعه ای از نماها گفته می شود که در یک مکان و زمان مشخص اتفاق می افتند و یک واحد داستانی را روایت می کنند. به عبارتی، سکانس ها مانند فصل های یک کتاب هستند که در کنار هم داستان کلی فیلم یا تئاتر را شکل می دهند.
• پلان: به هر واحد مجزا از فیلمبرداری گفته می شود که از روشن شدن دوربین تا خاموش شدن آن را شامل می شود. هر پلان می تواند شامل یک یا چند نما باشد و از زوایای مختلف و با حرکات گوناگون دوربین ها فیلمبرداری شود.
• نما: به نوع کادر بندی و زاویه دید دوربین در هر پلان گفته می شود. نماها انواع مختلفی دارند، از جمله نماهای نزدیک، متوسط، دور، POV (نقطه نظر) و … که هر کدام حس و تأثیر متفاوتی را در مخاطب ایجاد می کنند.
• میزانسن: به چیدمان صحنه، حرکت بازیگران و اشیاء در آن و همچنین نورپردازی و دیگر عناصر بصری در هر پلان گفته می شود. کارگردان با استفاده از میزانسن، فضا سازی مورد نظر خود را انجام می دهد و به انتقال حس و پیام داستان کمک می کند.
• دیالوگ: به گفتگوی بین دو یا چند شخصیت در فیلم، تئاتر یا برنامه تلویزیونی گفته می شود. دیالوگ ها باید به گونه ای نوشته و اجرا شوند که شخصیت ها را به درستی معرفی کنند، داستان را پیش ببرند و حس و حال مورد نظر را در مخاطب ایجاد کنند.
• مونولوگ: به صحبت یک شخصیت با خود یا با مخاطبی که حضور ندارد گفته می شود. مونولوگ ها در تئاتر بیشتر رایج هستند و از آن ها برای بیان افکار و احساسات درونی شخصیت ها استفاده می شود.
• آنتراکت: به فواصل زمانی بین پرده های یک تئاتر یا بخش های یک برنامه تلویزیونی گفته می شود. آنتراکت ها به تماشاگران فرصتی برای استراحت و تجدید قوا می دهند و همچنین می توانند برای ایجاد تنش و فضا سازی در داستان مورد استفاده قرار گیرند.
• تیتراژ: به فهرستی از عوامل سازنده یک فیلم، تئاتر یا برنامه تلویزیونی گفته می شود که در ابتدا یا انتهای آن نمایش داده می شود. تیتراژها می توانند شامل اطلاعاتی مانند نام کارگردان، بازیگران، نویسنده، تهیه کننده و … باشند.
• کات: به قطع شدن یک پلان و رفتن به پلان بعدی گفته می شود. کات ها می توانند در هر جایی از پلان اتفاق بیفتند و برای ایجاد تنش، ریتم و یا انتقال به مکان و زمان دیگر مورد استفاده قرار گیرند.

اصطلاحات سینمایی مربوط به مراحل تولید

تولید در سینما، تئاتر و تلویزیون، سفری پیچیده و جذاب است که از ایده اولیه تا محصول نهایی طی می شود. این سفر شامل مراحلی مجزا اما به هم پیوسته است که هر کدام نقشی اساسی در خلق اثر نهایی ایفا می کنند. در این بخش به بررسی این مراحل و اصطلاحات تخصصی مرتبط با آنها می پردازیم.

• پیش تولید: نخستین گام در خلق یک اثر هنری تصویری است. در این مرحله، ایده اولیه شکل می گیرد، فیلمنامه یا نمایشنامه نوشته می شود، عوامل و گروه های مختلف تولید انتخاب و هماهنگ می شوند، لوکیشن ها و دکورها طراحی و آماده می شوند و تمامی مقدمات لازم برای آغاز فیلمبرداری یا اجرا فراهم می شود.
• تولید: بخش اصلی در مراحل تولید است و در آن، ایده اولیه به تصویر کشیده می شود. در این مرحله، فیلمبرداری یا اجرا طبق برنامه ریزیِ انجام شده صورت می گیرد، بازیگران نقش های خود را ایفا می کنند، صحنه ها ضبط می شوند و در تئاتر، نمایش به روی صحنه می رود.

نکته: البته در سینما و تلویزیون مرحله دیگری نیز بعد از تولید وجود دارد که محصول نمایشی را برای عرضه به مخاطبان بهینه سازی و مهیا می کند.

• پس تولید: همان طور که گفته شد؛ آخرین مرحله از مراحل تولید است و در آن، محصول نهایی صیقل داده شده و برای ارائه آماده می گردد. در این مرحله، فیلم یا ویدیو تدوین می شود، صداگذاری و موسیقی به آن اضافه می شود، جلوه های ویژه اعمال می شود و در نهایت، محصول نهایی برای پخش یا نمایش آماده می گردد.

اصطلاحات سینمایی بر مبنای نقش ها و وظایف

در دنیای پر زرق و برق سینما، تئاتر و تلویزیون، افراد متعددی با تخصص ها و وظایف گوناگون در خلق و ارائه یک اثر هنری نقشی اساسی ایفا می کنند. هر یک از این افراد مهره ای حیاتی و غیر قابل حذف در جریان تولید یک اثر هنری هستند و هماهنگی و تبادل نظر بین آنها، رمز موفقیت اثر محسوب می شود.

در این بخش به بررسی برخی از اصطلاحات تخصصی این حوزه و شرح وظایف مربوط به آنها می پردازیم:

• کارگردانی:
  • کارگردان: رهبر و خالق اصلی اثر نمایشی بوده و هدایت و نظارت بر تمامی جنبه های تولید را بر عهده دارد.
  • دستیار کارگردان: مسئول هماهنگی و برنامه ریزی امور مختلف در صحنه فیلمبرداری یا اجرا، طبق دستورات کارگردان.
  • مدیر تولید: مسئولیت امور مالی، لجستیکی (انبار داری و حمل و نقل) و اداری پروژه را بر عهده دارد.

• فیلمبرداری:
  • فیلمبردار: مسئول ثبت تصاویر با دوربین، انتخاب زاویه، نورپردازی و قاب بندی مناسب.
  • دستیار فیلمبردار: کمک به فیلمبردار در حمل و نقل تجهیزات، تنظیم دوربین و نورپردازی.
  • نورپرداز: مسئول ایجاد نورپردازی مناسب برای صحنه ها و القای حس و فضایی خاص به اثر.
  • صدابردار: مسئول ضبط و ثبت صداها در صحنه فیلمبرداری یا اجرا.
• تدوین:
  • تدوینگر: مسئول انتخاب، ترتیب و چینش سکانس ها و نماها برای خلق روایت نهایی اثر.
  • دستیار تدوینگر: کمک به تدوینگر در امور فنی و تخصصی مانند کات زدن، جایگذاری موسیقی و افکت های صوتی.
• بازیگری:
  • بازیگر: هنرمندی که با ایفای نقش های مختلف، داستان را به مخاطب منتقل می کند.
  • هنرپیشه: مترادف با بازیگر، به کسی که در تئاتر یا سینما به ایفای نقش می پردازد، اطلاق می شود.
  • نقش اول: شخصیتی که در داستان نقش محوری و پر رنگی دارد و بیشترین زمان حضور را در صحنه ها به خود اختصاص می دهد.
  • نقش مکمل: شخصیت هایی که در کنار نقش اول به ایفای نقش می پردازند و به تکمیل داستان و شخصیت اول کمک می کنند.
  • سیاهی لشکر: گروهی از افراد که در صحنه های شلوغ و پر جمعیت حاضر می شوند و نقشی در اجرای دیالوگ ها یا پیش بردن داستان فیلم / سریال ندارند.
• نویسندگی:
  • فیلمنامه نویس: خالق داستان و شخصیت های فیلم، مسئول نگارش فیلمنامه و دیالوگ ها.
  • نمایشنامه نویس: به وجود آورنده داستان و شخصیت های تئاتر، مسئول نگارش نمایشنامه و دیالوگ ها.
  • اقتباس کننده: فردی که با حفظ چارچوب اصلی یک اثر مانند رمان یا داستان کوتاه، آن را به فیلمنامه یا نمایشنامه تبدیل می کند.
• تهیه کنندگی:
  • تهیه کننده: مسئول تامین مالی، مدیریت و نظارت بر کلیه مراحل تولید اثر نمایشی.
  • مجری طرح: فردی که ایده اولیه اثر را به تهیه کننده ارائه می دهد و در مراحل مختلف تولید با او همکاری می کند.
  • سرمایه گذار: فرد یا سازمانی که منابع مالی لازم برای تولید اثر نمایشی را تامین می کند.

اصطلاحات سینمایی مربوط به ژانر و سبک

ژانر در سینما و تئاتر به دسته بندی و طبقه بندی آثار نمایشی بر اساس مضمون، لحن، سبک و عناصر داستانی مشترک اطلاق می شود. هر ژانر با مجموعه ای از ویژگی های منحصر به فرد خود شناخته می شود که به درک و تفسیر بهتر اثر توسط مخاطب کمک می کند.

در ادامه به برخی از اصطلاحات تخصصی سینما و تئاتر با در نظر گرفتن ژانرهای گوناگون اشاره می کنیم:

• ژانرهای داستانی:
  • درام: ژانری واقع گرایانه که بر شخصیت ها، روابط و چالش های آن ها تمرکز دارد.
  • کمدی: ژانری سرگرم کننده که با هدف ایجاد خنده و سرگرمی برای مخاطب ساخته می شود.
  • تراژدی: ژانری که به بررسی سرنوشتی گريز ناپذير (غیر قابل تغییر) و سقوط شخصیت ها می پردازد و معمولا با احساسات غم و اندوه همراه است.
  • تریلر یا دلهره آور: ژانری پر از تعلیق و هیجان که مخاطب را در انتظار اتفاقات ناگوار نگه می دارد.
  • جنایی: ژانری که بر روی نمایش جنبه های مختلف جرم، جنایت و تحقیقات پیرامون آن تمرکز دارد.
  • علمی تخیلی: ژانری که به کاوش در دنیای آینده، فناوری های پیشرفته و موجودات فرا زمینی می پردازد.
  • فانتزی: ژانری که بر پایه تخیل و رویا پردازی بنا شده و تمایل به خلق دنیایی جادویی و غیر قابل باور دارد.
  • وسترن: ژانری که داستان های غرب در آمریکا (با درون مایه خشونت و وحشی گری) در قرن نوزدهم را روایت می کند.
  • موزیکال: ژانری که در آن موسیقی و آواز نقش محوری دارد و داستان را به پیش می برد.
  • مستند: ژانری غیر داستانی که به روایت وقایع و رویدادهای واقعی و مستند سازی آن ها می پردازد.

• اصطلاحات مرتبط با ژانر:
  • تم: ایده اصلی یا پیامی که در یک اثر هنری به مخاطب منتقل می شود.
  • مُتیف: ایده یا عنصری که به طور مکرر در یک اثر هنری تکرار می شود.
  • فضاسازی: ایجاد فضایی خاص و متناسب با ژانر اثر در ذهن مخاطب.
  • شخصیت پردازی: خلق شخصیت هایی باور پذیر و متناسب با ژانر اثر.
  • روایت: نحوه بیان داستان و چگونگی انتقال آن به مخاطب.

آن چه در این مقاله بررسی شد؛ تنها نمونه ای از اصطلاحات تخصصی در دنیای سینما، تئاتر و تلویزیون بودند. تسلط بر این اصطلاحات، درک عمیق تر این هنرها را به ارمغان می آورد و به علاقه مندان این حوزه کمک می کند تا با ظرافت ها و پیچیدگی های خلق آثار فاخر در این عرصه آشنا شوند. شما خوانندگان محترم می توانید به تناسب علایق و توانمندی های ذاتی خود برای یادگیری اصولی و حرفه ای هنرهای نمایشی با تدریس اساتید مجرب و با تجربه و بنام در دوره های متنوع آموزشگاه فن و کار از جمله آموزش بازیگری ، طراحی صحنه، گریم سینمایی، نمایشنامه نویسی، فیلمنامه نویسی ، آموزش عکاسی ، دوبله، کارگردانی سینما و تئاتر، نورپردازی، صدا برداری، تدوین، فیلمبرداری و … شرکت نمایید.