آدرس: تهران - میدان انقلاب - روبروی سینما بهمن - نبش خیابان منیری جاوید - آموزشگاه فن و کار
استفاده از ابزارهای مناسب، نه تنها به ارتقای کیفیت و زیبایی فرش می انجامد، بلکه بر سرعت عمل و راندمانِ کاری هنرمندانِ قالی باف نیز اثر مثبت می گذارد. در این مقاله به معرفی ابزارها و وسایل مورد نیاز برای قالی بافی و فرش بافی می پردازیم تا شما عزیزان با کسب شناخت کافی و به کارگیری لوازم و تجهیزات مناسب بتوانید چشم نواز ترین و با کیفیت ترین فرش ها و قالی ها را تهیه نمایید.
قالی بافی و فرش بافی، هنر و صنعتی ظریف و در عین حال پیچیده است که نیازمند مهارت، دقت و ظرافت بالایی می باشد. اما بدون شک، در کنارِ مهارت و تجربه فردِ قالی باف، به کارگیری ابزارها و وسایل مناسب نیز نقشی حیاتی و غیر قابل انکار در نتیجه نهایی کار ایفا می کند.
استفاده از ابزارهای مناسب، نه تنها به ارتقای کیفیت و زیبایی فرش می انجامد، بلکه بر سرعت عمل و راندمانِ کاری هنرمندانِ قالی باف نیز اثر مثبت می گذارد. در این مقاله آموزشگاه فن و کار به معرفی ابزارها و وسایل مورد نیاز برای قالی بافی و فرش بافی می پردازیم تا شما عزیزان با کسب شناخت کافی و به کارگیری لوازم و تجهیزات مناسب بتوانید چشم نواز ترین و با کیفیت ترین فرش ها و قالی ها را تهیه نمایید.
فهرست مطالب :
لوازم و تجهیزاتی که به منظور آماده سازی، بافت و پرداخت نهایی انواع فرش، قالی و تابلو فرش در مدل ها و رنگ های متنوع نیاز دارید؛ مشابه هم هستند و تقریبا در همه جای ایران از ابزارهایی که در ادامه لیست آن ها را برای شما آورده ایم، استفاده می شود:
در ادامه با هم بررسی می کنیم هر یک از این وسایل به چه شکلی باید مورد استفاده قرار بگیرند و چه کاربرد و انواعی دارند؛ پس با ما همراه باشید.
نخ، عنصری حیاتی در قالی بافی است که استفاده به جا و مناسب از آن می تواند بسیار تنوع بخش باشد و امکان خلقِ آثار هنری نفیسِ گوناگون و خلاقانه در زمینه فرش و قالی را فراهم کند. به عبارت دیگر؛ جنس و ضخامت و رنگِ نخ نقشی بسیار تعیین کننده در کیفیت، طرح و زیباییِ فرش ایفا می نماید. از انواع نخ های رایج و پرکاربرد در قالی بافی می توان به پشم، ابریشم، پنبه و کرک اشاره کرد.
هر کدام از این الیاف، ویژگی ها و مزایای خاص خود را دارند که توضیح کامل در این باره از موضوع مقاله پیش رو خارج است. اما برای مثال می توانیم بگوییم؛ پشم به دلیل استحکام و انعطاف پذیری، ابریشم به سبب لطافت و درخشندگی، پنبه به دلیل قیمت مناسب و کرک به سبب ظرافت و گرمی، همگی انتخاب هایی ایده آل برای قالی بافی و فرش بافی محسوب می شوند. انتخاب نوع نخ مناسب و بهینه، به عوامل مختلفی از جمله طرحِ فرش، نوع بافت، سلیقه قالی باف و مشتری های او و بودجه و زمان در نظر گرفته شده برای بافت فرش بستگی دارد.
دار در قالی بافی و فرش بافی به عنوان بستر و تکیه گاهی مطمئن و بهینه برای تار و پود فرش عمل می کند و در دو نوع افقی و عمودی در بازار موجود است. دار قالی افقی، به صورت سنتی و بر روی زمین تعبیه گشته و قرار داده می شود. این نوع دار، فضای بیشتری اشغال می کند و برای بافت فرش های بزرگ مناسب تر است. دار قالی عمودی، به صورت پرتابل (قابل حمل) و در ابعاد مختلف ساخته می شود. این مدل دار، فضای نسبتا کمتری نیاز دارد و به ویژه برای بافت فرش های کوچک و متوسط مناسب است.
انتخاب نوع دار قالی به عوامل مختلفی نظیر نوع بافت، ابعاد و اندازه فرش، فضای موجود در محل کار و مهارت فرد قالی باف بستگی دارد. برای نمونه، در زمان بافت فرش های بزرگ و پرزدار، استفاده از دار قالی افقی سنتی مناسب تر است؛ در حالی که برای بافت فرش های کوچک و ظریف، استفاده از دار قالی عمودی پرتابل و قابل حمل انتخاب ایده آل تری به شمار می آید.
در اصلاح تخصصی، به تار و پود اصلی فرش چله گفته می شود که به طور معمول از جنس نخ پنبه، ابریشم یا پشم و به صورت عمودی بر روی دار قالی نصب می گردد. بنا به نظر اساتید و متخصصان قالی بافی؛ جنس چله در کیفیت و استحکام فرش نقش بسزایی دارد. برای مثال، چله ابریشم برای فرش های ظریف و نفیس به کار می رود، در حالی که چله پشم برای فرش های ضخیم و بادوام مناسب تر است.
پود فرش که به وسیله آن طرح و نقش فرش بافته می شود، خامه نام دارد. جنس خامه فرش تنوع زیادی دارد و از ابریشم، پشم، پنبه و یا ترکیبی از این الیاف می تواند باشد. انتخاب نوع خامه به طرح، نقشه و نوع فرش بستگی دارد. برای مثال، فرش های ابریشم به دلیل ظرافت و زیبایی، از خامه ابریشم بافته می شوند، در حالی که فرش های پشم به دلیل مقاومت بالا، از خامه پشم استفاده می کنند.
نقشه ها، راهنمای قالی باف در بافت طرح و نقش فرش هستند و به صورت گرافیکی و دیداری؛ با بهره گیری از رنگ ها و علائم مختلف، طرحِ فرش را به قالی باف نشان می دهند. نقشه ها را می توان به صورت دستی و یا کامپیوتری طراحی نمود که هر کدام مزایا و معایب خاص خودشان را دارند. تنوع نقشه های فرش بسیار زیاد است و از طرح های سنتی و اصیل ایرانی تا طرح های مدرن و فانتزی را شامل می شود.
قلاب های قالی بافی، ابزارهایی فلزی و ظریف هستند که جنس آن ها غالبا از فولاد بوده و در سایزهای مختلف و دو نوع قلاب فارسی و قلاب ترکی تولید شده و در اختیار دوستداران این حوزه قرار می گیرد. قلاب فارسی دارای خمیدگی بیشتر و قلاب ترکی صاف تر است. انتخاب نوع قلاب به مدل بافت، تار و پود و علایق و سلایق شخصِ بافنده بستگی دارد اما هر دو نوع قلاب فارسی و ترکی برای عبور دادن پود از تار و گره زدن آن به کار گرفته می شوند.
وسیله ای شانه مانند از جنس چوب یا فلز است که برای کوبیدن پودها و فشرده کردن آن ها مورد استفاده قرار می گیرد. دفه ها در سایزهای مختلف و با دندانه های متراکم یا شل تولید می شوند. نوع دفه مورد استفاده در فرآیند بافت قالی و تابلو فرش (و تعداد دندانه های موجود در آن) به ضخامت فرش، نوع بافت و علایق و عادت های شخصی بافنده وابسته است. لازم است توضیح دهیم؛ دفه علاوه بر فشرده سازی پودها، به صاف و یکدست شدنِ سطح فرش نیز کمک شایانی می کند و طبیعتا در کیفیت نهاییِ فرش یا قالی بافته شده نیز موثر است.
ابزاری تیز و ظریف است که به منظور بریدن پودهای اضافی و رفوگری فرش به کار می رود و در دو نوع صاف و خم تولید می شوند. قیچی صاف به جهتِ بریدن پودهای اضافی و قیچی خم برای رفوگری و بریدن پودهای زیر پودهای دیگر به کار می رود. بر اساس آمارها؛ جنس قیچی های قالی بافی غالبا از فولاد ضد زنگ است و این وسایل در سایزهای مختلفی تولید می شوند تا پاسخ گوی نیازهای افراد گوناگون باشند.
ابزاری است که در زمان استفاده از دار قالی برای تنظیم ارتفاع چله ها و ایجاد کشش مناسب در تار و پود فرش به کار می رود و جنس آن می تواند از فلز یا چوب باشد. کوجی در دو نوع کوجی ثابت و کوجی متحرک تولید می شود که نوع ثابت در ابتدای کار (قبل از شروع بافت) به منظورِ تنظیم ارتفاع چله ها و نوع متحرک در حین بافت برای تنظیم کشش تار و پود استفاده می گردد تا فرش یا قالی، به شکل صاف و بدون چین و چروک بافته شود.
وسیله ای فلزی یا چوبی است که در دار قالی به جهتِ عبور پود از بین تارها و کوبیدن آن مورد استفاده قرار می گیرد. سیخ پودکشی در اندازه های مختلف موجود است که انتخاب سایز مناسب آن به ضخامت پود و نوع بافت فرش بستگی دارد. بعد از عبور پود از بین تارها، سیخ پود کشی برای کوبیدن آن به کار می رود. لازم است توضیح دهیم؛ کوبیدن پود باید به گونه ای باشد که پودها به طور کامل در بین تارها قرار گرفته و فرش صاف و یکدست شود.
یکی از ابزارهای اساسی در قالی بافی است که برای رنگرزی خامه فرش به کار می رود. انواع مختلفی از رنگ در قالی بافی وجود دارد که هر کدام کاربرد و مزایا و محدودیت های خاص خود را دارند.
انتخاب نوع رنگ در فرآیند رنگرزی خامه فرش به عوامل مختلفی مانند نوع فرش، طرح و نقش فرش، سلیقه قالی باف و بودجه در نظر گرفته شده از سوی مشتری بستگی دارد.
وسیله ای برای شمارش تعداد رج های بافته شده در فرش است. به عبارت دیگر؛ این ابزار ساده و کاربردی به قالی باف کمک می نماید تا از نظم و تراکم بافت فرش اطمینان حاصل کند. انواع مختلفی از رج شمار در بازار موجود است که برخی از مهم ترینِ آن ها عبارت اند از:
بدون شک می توانیم بگوییم؛ استفاده از رج شمار به قالی باف کمک می کند تا سرعت بافت فرش را افزایش دهد و از بروز اشتباه و خطا در روندِ بافت فرش جلوگیری کند.
چاقو ابزاری برای برش خامه فرش و نخ های اضافی است و در اندازه ها و اشکال مختلفی تولید می شود. انتخاب نوع چاقو به عادت های شخصی فرد قالی باف و نوع فرشی که مشغول بافتن آن است بستگی دارد.
ذکر این نکته ضروری است که چاقو باید تیز و برنده باشد تا به راحتی خامه فرش را برش دهد. استفاده از چاقوی کند می تواند به فرش آسیب برساند.
در پایان لازم است یادآوری کنیم؛ شناخت و انتخاب ابزارها و وسایل مناسب؛ اولین قدم برای یادگیری هنر بافت فرش می باشد. اگر دوست دارید؛ این مهارت ارزشمند و فاخر را به صورت تخصصی و حرفه ای بیاموزید و بعدها از این تخصص خود به عنوان یک سرگرمی عالی یا منبع درآمد مطمئن بهره بگیرید؛ پیشنهاد می کنیم در کلاس آموزش قالی بافی و فرش بافی موسسه فن و کار شرکت نمایید. برخی دیگر از دوره های دپارتمان صنایع دستی در این مرکز شامل آموزش سفالگری ، آموزش چرم دوزی و آموزش قلاب بافی می باشد.
